KULTURNO-ISTORIJSKO NASLEĐE

Na prostoru Nacionalnog parka Tara i okoline, nalaze se dva utvrđena nepokretna dobra (manastir Rača i lokalitet „Mramorje“ u Perućcu), koja podležu specijalnom režimu zaštite. Pored ovih dobara, na istom prostoru su i nepokretna kulturna dobra koja se u službi zaštite vode kao evidentirana i koja bi trebalo da budu zaštićena kroz prostorni plan Nacionalnog parka Tara.

Manastir Rača

Najznačajniju i najatraktivniju kulturno-istorijsku vrednost na teritoriji Nacionalnog parka Tara predstavlja manastir Rača. Hram Vaznesenja Hristovog, je smešten u selu Rača, 6 km, zapadno od Bajine Bašte, na obroncima Tare, mestu izlaska reke Rače iz njenog živopisnog kanjona. Po predanju manastir je u drugoj polovini XIII veka podigao kralj Dragutin. U toku svoje istorije manastir je dva puta rušen do temelja, da bi današnju fizionomiju dobio 1835. godine.

Zahvaljujući svom zabitom položaju manastir je opstajao (iako je dva puta rušen do temelja) i dobijao na značaju u teškim vremenima za srpski narod. Tako je po padu srpske srednjovekovne države bio centar pismenosti i prepisivačke književnosti negujući poznatu „Račansku prepisivačku školu“. Posle Velike seobe Srba 1690. godine kaluđeri Račani u Sent Andreji postavljaju temelj srpske azbuke i kljiževnosti u novom veku. Za vreme Drugog svetskog rata u manastiru je čuvano „Miroslavljevo Jevanđelje“, najstarija srpska knjiga pisana u XII veku. Interesantno je pomenuti da je u ovom manastiru službovao Patrijarh srpski Gospodin Pavle.

Unutrašnjost manastira ukrašena je ikonama i freskama, a manastirski ikonostas sa dve ikone Isusa i Bogorodice, delo Georgija Bakalovića iz 1840. godine, smatra se jednim od najlepših u Srbiji.

Najvrednije predmete manastirske zbirke čine najvećim delom rukopisi manastirskih knjiga, čuvene „Račanske prepisivačke škole“, Srbljak iz 1761. godine, rusko izdanje Jevanđelja iz XII veka i Vojvodski barjak Sokolske nahije, Hadži Melentija Stefanovića iz Prvog srpskog ustanka. Centralno mesto u ovoj zbirci pripada Časnoj trpezi (Sveti presto), mestu na kome su srebrenički Turci 1813. godine, maskrirali igumana Isajiju Tronošca i đakona Ignjatiju. Od skora deo Svetih mošti kralja Dragutina – monaha Teokrista je izložen u manastiru.

Etno-domaćinstvo na Kaluđerskim Barama

Sredinom 80-ih godina XX veka, u cilju edukacije i prezentacije tradicionalnog načina gradnje i života na ovom prostoru, Zavod za zaštitu spomenika kulture Kraljevo i VU Tara, izvršili su premeštanje autentičnih tradicionalnih objekata iz sela Zaovine na lokalitet Kaluđerske Bare.

Formirano je tradicionalno srpsko seosko domaćinstvo starovlaškog tipa s kraja XIX i početka XX veka. Od ukupno devet, opremljenih, objekata danas postoje četiri objekta što je posledica nerešenih imovinskih odnosa, nemara vlasnika, ali i vandalskog i nesavesnog ponašanja turista.

Nacionalni park Tara ima volju da sanira ovu celinu, sa ciljem prezentacije narodnog graditeljstva i tradicije ovog kraja.

PROSTORNE KULTURNO-ISTORIJSKE CELINE

Centar sela Rastište – Sedaljka

Predstavlja jednu od retkih očuvanih seoskih celina, koja obuhvata nekoliko vrednih objekata koji datiraju s početka XX veka. Najznačajniji su stara kafana, zgrada škole, Mesne kancelarije, kuća i pomoćne zgrade u domaćinstvu Dragana Đukića. Ovoj celini pripadaju i dve crkve, stara i nova, posvećene Pokrovu presvete Bogorodice.

ARHEOLOŠKA NALAZIŠTA

Lokalitet „Mramorje“, Perućac

Lokalitet se nalazi na desnoj obali Drine, u blizini reke Vrelo i njenog vodopada. Kada je proglašena za kulturno dobro, 1968. godine, ova nekropola brojala je ukupno 70 stećaka. Spomenici su postavljani u pravilne redove, u pravcu zapad-istok, a najveći broj ima oblik ploče ili niskog sanduka, dva su oblika sarkofaga sa slemenom, tipa kuće sa krovom na dve vode. Stećci nisu dekorisani i nemaju natpisa, najstariji potiču iz XIV i XV veka. Do momenta kada je JP „Nacionalni park Tara“ preuzeo brigu o uređenju i održavanju ovog lokaliteta, on je bio u zapuštenom i neuglednom stanju, što je doprinelo propadanju spomenika.

Ovaj lokalitet se svrstava u najznačajnije i najbolje očuvane nekropole u Srbiji, zbog čega je i zaštićen kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.

Lokalitet „Grčko groblje – Uroševina“, Rastište

Po veličini i načinu obrade spomenika ovaj lokalitet spada u najznačajnije. Danas se na nekropoli nalazi oko 40 spomenika. Od tipova zastupljeni su stećci tipa ploče, slemenika i spomenika. Takođe, na ovoj nekropoli se nalaze i dva retka oblika stećka: dvostruki slemenik i kombinovani spomenik sanduk. Manji broj je jednostavno ukrašen motivima: krsta, luka i dva mača.

Lokalitet „Gradina“

Smešten je na samom vrhu brda koje dominira klisurom Rače i okolinom. Na njemu su pronađeni ostaci manjeg nepoznatog utvrđenja, nepravilne osnove prilagođene terenu. Unutar utvrđenja su pronađeni ostaci ranovizantijske crkve i jedan grob. Prema nalazima, pretpostavlja se da utvrđenje datira iz 6-7 veka.

Lokalitet „Skit Sv. Đorđa“

Istorijski lokalitet iz perioda 16. i 17. veka koji se nalazi oko 2 km uzvodno od manastira Rača, na desnoj obali istoimene rečice. Na ovom mestu, pri samom ulasku u kanjon Rače u turskim katastarskim popisima iz 1528/1530. godine pominje se manastir na Laništu. Međutim, u retkim rukopisima Račanske prepisivačke škole iz 17. veka pominje se kao „Skit Sv. Đorđa“ u Banji, zbog izvora termalne vode koji se nalazi u neposrednoj blizini. Kasnije, za ovo kraško vrelo se ustalio naziv Lađevac. Arheološka istraživanja 2006/2007. godine objekta poznatog pod imenom „Skit Sv. Đorđa“ pokazala su stambeni karakter. Verovatno se radi o dvoru ili manastirskom konaku sa ostacima monaških kelija, a pretpostavlja se da je ovo bio centar Račanske prepisivačke škole.

Lokalitet „Solotnik – Kulina“

Zamak Solotnik se nalazi na istočnoj strani Nacionalnog parka Tara, na steni pored sela Solotuša. Zamak je podigao nepoznati vlastelin negde u vreme pada despotovine u turske ruke 1459. i osvajanja Bosne 1466. godine. Dvor u zamku nije dovršen do kraja, niti se stegao kreč u bedemima, a Turci su na juriš osvojili zamak. Branitelji su izginuli, pobijeni ili odvedeni u roblje.

Zamak ima približno trapezoidnu osnovu dimenzije 20×30 metara. U jugoistočnom uglu se nalazi kula kružne osnove. Debljine zidova 1,20–1,70 metara, a na strani okrenutoj napadačima blizu 4 metra. Očuvana visina zidova na nekim delovima dvorca prelazi 4 metra. Zidovi su građeni od pritesanog kamena i trpanca u sredini, vezani krečnim malterom. Zamak ima dva ulaza, istočni i zapadni. Solotnik je mogao biti napadnut artiljerijom samo sa južne i jugo-istočne strane, te je prilaz sa tih strana štićen rovom uklesanim u stene.

U severo-istočnom delu dvorca se nalazila cisterna, za snabdevanje vodom stanovnika zamka Solotnik. Njen približno kružno oblik je uslovila živa stena, zidovi cisterne su bili premazani glinom, u sredini se nalazio bunar prečnika oko jedan metar, izgrađen slaganjem kamenih ploča, bez upotrebe veziva. Prostor između bunara i zida cisterne je bio ispunjen šljunkom. U cisternu se sakupljala kišnica, koja se prečišćavala, taložila kroz šljunak i slivala u bunar.

O prirodnim karakteristikama pročitajte na sajtu Ekologija